Orta Asya’dan Anadolu’ya Üflenen Yesevî Nefes
Yüzyıllardır Asya’dan Anadolu’ya uzanan geniş coğrafyayı hikmetleriyle aydınlatan Pir-i Türkistan Ahmed Yesevî, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı’nın (UNESCO) 2016 yılını Yesevî Yılı ilan etmesiyle bir daha anılıyor. Asıl adı Ahmed bin İbrahim bin İlyas Yesevî’ olan Ahmed Yesevî Yesi şehrinde doğup orada ilim ve terbiye tahsil ettiğinden Yesevî adıyla anılır. Babası tarafından nesebi Hz. Ali’ye (r.a.) ulaşan bu büyük veli, küçük yaşta anne-babasını yitirmiş, öksüz ve yetim olarak yetişmiştir. İlim ve irfan yolculuğunda Hak vergisi bir yetenekle mesafeler alırken Divan-ı Hikmet yazmak da kendisine nasip olmuştur.
Kutadgu Bilig’den sonra İslami Türk edebiyatının en eski 2. örneği olan ve binlerce beyitten oluşan Divan-ı Hikmet, bir yandan manzum olarak, yenice mensup olunan İslam dininin ahlakını öğretirken bir yandan da tasavvufa dair incelikleri yalın bir anlatımla ortaya koymuştur. Bu hikmetler özellikle o dönemde kalabalık Türk boyları arasında fikir ve gönül birliğini tesis etmede önemli bir rol üstlendiler.
Önce Arslan Baba, sonra da Yusuf Hemedani’den aldığı emanetle, dili, şiiri ve hikmeti bir araya getiren Hoca Ahmed Yesevî, gönüllere nakışlar işlemiş, nazarları ile arı-duru kıldığı dervişlerini Anadolu’ya göndererek irşad halkasını genişletmiştir. Yesevî ocağının bir tarafında bakışlarıyla yürekleri harekete geçiren Hacı Bektaş-ı Veli, diğer yanında ise pirinden aldığı hikmet hüzmeleriyle şiir söyleyen Yunus Emre vardır. Abdal Musa, Horos Dede ve Geyikli Baba da Anadolu’ya aşk tohumları serpen diğer Yesevî âşıklarındandır. Hoca Ahmed Yesevî’nin soyundan geldiğini kendi yazdıklarından öğrendiğimiz bir diğer isim ise Evliya Çelebi’dir.
Maveraünnehir’den Buhara’ya, Horasan’dan Anadolu’ya doğru yayılan Yesevîlik, yani Türk sufiliği, tüm bu geniş coğrafyayı son dinin merhamet peygamberinin rengine bürümüş ve O’nun getirdiği ilkeler doğrultusunda buralarda kurulan medeniyetlerin asli mayası olmuştur.Kazakistan’da Sırderya Nehri’nin doğusunda, Türkistan şehrinin kurulduğu ovada bulunan, Timur’un yaptırdığı Hoca Ahmed Yesevî Türbesi, Orta Asya’nın eşsiz türbelerinden biridir. Külliye şeklindeki bu yapı, bugün hâlâ insanlarla dolup taşan önemli bir ziyaretgâhtır.
