Dünyanın En Büyük Toprak Camiisi; MALİ Cenne Büyük Camii

Dünyanın farklı yerlerinde çok farklı yapılar karşımıza çıkabiliyor. Mali’nin  başkenti Bamako nun kuzeyinde Mopti bölgesinde bulunan  Cenne Büyük Camii de bu yapılardan birisi. 13. Yüzyıldan kalma bu cami dünyanın en büyük toprak yapısı olma sıfatını taşıyor. Temeli 1280 yılında atılmasına rağmen bu günkü şeklini 1907’ de almıştır. Bani Nehri kıyısında bulunan bu cami UNESCO Kültür Mirası Listesinde de yer almaktadır.

Günümüzde Cenne Cami, dünyanın en büyük kerpiçten yapılmış ve birçok mimar tarafından Sahel-Sudenez mimarisinin en belirgin ve başarılı örneği olarak kabul edilmiş bir yapıt olarak Mali’ yi tanıtmaya devam ediyor.

Cenne Büyük Cami aslında hem şehrin hem de ülkenin simgesi olarak inşa edilmiştir.Bu caminin temelleri 13. yüzyıl da atılmış lakin günümüzdeki halini 1907 de almıştır.Cami Mali de bölge halkı için merkez olmasının yanı sıra Afrika’nın da en önemli sembollerinden biri olarak kabul edilir. 1988 yılında UNESCO tarafından neredeyse Djenne şehrinin tamamı, özellikle bu toprak yapıdan dolayı dünya mirası listesine alınmıştır.

Dünyanın En Büyük Toprak Yapısı Olan Cenne Büyük Cami’nin Tarihi

Timbuktu’ya giden ticaret rotası üzerinde yer alan bölgede İslam’ın ilk izleri 13. yüzyılda görülmeye başladı. Böylece bölgeye has malzemeyle inşa edilen Cenne Camii aynı zamanda Mağrib mimarisinin özelliklerini taşıyor.

Büyük Camii, alışılmışın dışında Batı Afrika’daki diğer camilerin aksine ilk olarak kutsal kabul edilen bir mekâna değil, aslında bir saray olarak inşası düşünülmüş bir yere kurulmuş. Aynı bölgedeki diğer camiler koni biçiminde, toprak tuğladan yapılma ya da sarmal şeklinde ataların koruyucu ruhlarını temsil etmeleri için inşa edilmişlerdi. Labelle Prussin gibi bazı İslam Mimarisi akademisyenleri bu koni biçimli sarmal yapıların Mali’deki neredeyse bütün camiler için bir ortak yön olduğuna inanırlar. Büyük Cami ise bu örneklerin en gözde temsilcisi olarak adlandırılır.

Cenne, geçmişte Mali ve Songai İmparatorluklarının büyük şehirlerinden biri olarak doğmadan önce orijinal yapının 1240’ta Koi Kuboro tarafından inşa edilmesinden bu yana sürekli olarak bir cami mekânı olarak kullanıldı. Tukulor Savaşı’nda Cenne şehrini işgal eden Amado Lobbo 1834’te caminin yıkılması emrini verdi. Lobbo, bir saraydan modifiye edilen orijinal yapının çokça masraflı olduğunu ve israfa yol açtığını iddia etmişti. Orijinal yapının bugün korunan tek kısmı yerel liderlerin mezarlarını içinde barındıran bölümdür.

Orijinal yapının yeniden inşası 1896 yılında tamamlandı ama o da bugünkü yapıya yol götürülmesi için sonradan yeniden yıkıldı. Bugünkü yapının inşası 1906 yılında başladı ve muhtemelen 1907’de tamamlandı. Caminin inşası bir duvar ustası ve aynı zamanda Cenne şehrinin reisi olan İsmail Traore’nin gözetim ve rehberliğinde yapıldı. Orijinal cami Ortaçağ boyunca Afrika’da İslam’ın öğretildiği en önemli mekânlardan biri olarak öncülük etti. Binlerce öğrenci Cenne medreselerine gelerek buralarda Kur’an eğitimi aldı.

Her sene yağmur mevsiminden sonra Nisan ya da Mayıs aylarında kadın, çocuk, erkek, yaşlı, zengin, fakir fark etmeksizin binlerce gönüllü, çok büyük bir bölümü yağmurda eriyen camiyi yeniden inşa ediyor. Tepelere kadar tırmanan bölge halkı caminin yağmur ve rutubetten dolayı zarar gören kısımlarını çamur ile sıvayarak tamir ediyorlar.

Tepelere tırmanmak için kalas ve halatlarla eski usul yapılmış merdivenler kullanılıyor. Binlerce kişinin katıldığı bu çalışmada herkes işini çok iyi bilerek yapıyor. Hatta çalışan gruplar arasında işi erken bitirme yarışı da yapılmakta.Kazanan gruptakiler bir ödül almasa da yıl boyunca saygı görüyorlar.

3 minaresi, 60 metre eniyle içi ve avlularında 50 bin kişinin aynı anda namaz kılabildiği, tamamı topraktan inşa edilmiş muhteşem bir cami. Bu şahane binanın yok olmasına mani olmak için şehir halkı senede bir gün caminin sıvalarını güçlendiriyor. Bu mimarî tarzına “Sahil Sudanez” deniliyor.

Cami, yağmur sezonunda üç tarafı sularla çevrili bir yarımadaya dönüşüyor. Cami  Cenne Faray adı verilen geleneksel yağ ile karıştırılan Cenne toprağının samanla karıştırılarak kerpiç haline getirilmesiyle yapılmış.  “Banco” adı verilen silindirik sütunlarla oluşturulmuş dört köşe planlı duvarlarına monte edilmiş yüzlerce odun parçası yağmur mevsiminde onarım iskelesi vazifesi görürken aynı zamanda bu sade yapının tek dekoratif ögesi durumunda.

YİNE YAĞMURLA TEMİZLENİYORLAR

BBC ekibi son çamur festivalini yerinde izliyor ve izlenimlerini aktarıyor:

Çok geçmeden yüzler bile çamura batıyor. Ama herkes mutlu. Aynı zamanda ibadet ciddiyeti taşıyorlar. Festival olur da yarışma olmaz mı ? Farklı gruplara ayrılanlar kendilerine ayrılan alanları en erken şekilde sıvamanın peşinde. Yarışma var, ama ödül yok.15 yaşındaki Abdulaye Sahampo, “Ödülün olmaması çok umurumuzda değil. Bu şerefi tam bir yıl taşıyorsunuz. Saygı görüyorsunuz” diyerek yaşadıkları mutluluğu anlattı. 1988’den bu yana UNESCO’nun Dünya Tarihi Mirası Listesi’nde olan Djenne Ulu Cami, çamura bulandıktan sonra yemek zamanı geliyor.

Özellikle çocuklar düşünülüyor kurulan sofralarda. En çok onların sevdikleri yemekler ve içecekler yapılıyor. Festivalin belki de en güzel yanlarından birisi ise genellikle camideki çamurların kurumasının ardından yağmurun yağması. Katılımcılar böylelikle yine en doğal yöntemle temizleniyor. Sellere ve nehirden taşan su baskınlarına karşın yerden 3 metre yüksekliğindeki platformların üzerine inşa edilen Büyük Camii’deki çamur festivali böylelikle son buluyor.

Kaynak : Alex Duval Smith & Nadia Zephinie, BBC World