Batı’nın İlk Muallimleri

Değerli Arkadaşlar, Sitemizin Tarih Bölümümüzde bundan sonra Cuma veya Cumartesi günleri olmak üzere haftada en az 1 tane konu yayınlamayı düşünüyorum. Yorumlarınızla yazılan konular hakkında fikir beyan edebilir, yeni yazılacak konulara ışık tutabilirsiniz… Tarihin 1055’li yılları gösterdiği günlerde, batı dünyasını reaksiyona getiren bir hadise meydana geldi. Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey Abbasi hilafetinin merkezi Bağdat’a girerek, halifeden “Doğu ve Batının Sultanı” ünvanını aldı. Bu hadise neden bu kadar önemliydi?

Siyasi alana böylece yeni çıkan ve devlet kuran Selçuklular, İslam’ın liderlik bayrağını ellerine almışlardı. Bizans’ın Müslümanlar aleyhindeki ilerleyişini durdurarak, maddi ve manevi kuvvetleri durumunda olan Anadolu’yu hâkimiyetleri altına almaya başlamışlardı. Türkler’in taze ve dinç kuvvet olarak İslam’ a güç katmaları Avrupa’ nın kaynaşmasına sebep oldu. Kudüs’ü kurtarmak üzere ayaklanan Avrupa’nın bu hareketi, aslında İslam âleminin yeni kazandığı kuvvete karşı bir reaksiyon mahiyetinde idi. Zira kurtarılmak istenen Kudüs daha 7. asır ortalarında Müslümanlar tarafından fethedilmişti. Haçlı seferleri sonunda İslam kültürü ile tanışan ve ondan istifade eden Avrupa, Rönesans’ın temellerini atmıştır. Bu suretle Rönesans’a vesile olarak Avrupa’ya hür düşünceyi getiren haçlı seferleri, Tuğrul Bey’in 1055’deki hareketine bağlanabilir.

Haçlı seferleri esnasında gerek Haçlılar, gerekse Selçuklu ve diğer Müslüman orduları ve halk arasında kanlı çarpışmalardan yaralananlar için yeni hastahaneler tesisi zarureti, hastahaneciliğin ve tıbbın gelişmesi bakımından pek büyük rol oynadı. Alman İmparatoru II. Konrad ile, Fransa Kralı VIII. St.Luis komutasındaki haçlı ordusu 1147’de Türkler tarafından perişan edildi. Ama perişan haldeki haçlı ordusunun yaralarını Türkler tedavi ettiler. Onlara para ve ekmek dağıttılar. 0 zamanın bir haçlı müellifi, Türklerin bu iyiliklerini gören Frank’lardan üç bininin Müslüman olduklarını bildirir.

Anadolu, Selçuklular devrinde çok sayıda hastahaneleri, medreseleri ile büyük bir kültür merkezi olmuş, çeşitli İslam ülkelerinden ve bu arada Endülüs’den talebe ve müderrisleri kendine çekmiştir. Selçuklu Atabeyi Nureddin Zengi’nin 1154 senesinde haçlı Frank’lardan aldığı ganimetle Şam’da tesis ettiği Nureddin Hastahanesi’ni 1184’ de ziyaret eden İbn-i Cübeyr’in tarifine göre, bugünkü modern hastahanelerin ilk numunesini teşkil ediyordu.

1218 senesinde haçlı ordusu ile gelen Bologna’lı cerrah Hugo von LUCCA İslam cerrahlarının kendi haçlı yaralıları tarafından bile tedavi için kendisine tercih edildiğini görünce üç sene İslam ordusunda seyyar hastahanelerdeki cerrahların nasıl çalıştığını görüyor. Onlardan hastayı banotu ve âdemotu suyuna batırılmış süngerle uyutup ameliyat yapma usulünü öğreniyor. 1221 senesinde İtalya’da doğduğu şehir Bologna’ya döndüğünde artık İslam cerrahlarından öğrendiği şekilde ameliyat yapıyor. Papaz olan oğlu Theodorich von Borgognoni de aynı şekilde onun ekolünde meşhur bir cerrah oluyor. Oğlunun CHIRURGIA adlı kitabından onun nasıl narkozu kullandığını, lokal anestezi yaptığı,yaralara şaraba batırılmış kıtık koyduğunu, kırıklarda yumuşak sargı kullandığını, Galen’in taze yaraları tedavi ile ilgili metodunu kınadığı ve bunları İbn-i Sina’nın metodu ile ve büyük bir başarı ile tedavi ettiğini öğreniyoruz (2) .

Bologna’lı cerrah Wilhelm von Salicato’da İbn-i Sina’nın Anatomisini cerrahide tatbik edenlerdendir. Hugo von Lucca’nın haçlı seferlerinden getirdiği İslam cerrahi metodlarının tatbikinden biraz sonra Bologna Tıp Fakültesinden mezun Anatom Mondino de Lıuccı (1275— 1326) XIII. yüzyılın sonu ile XIV yüzyılın başlarında Avrupa’da ilk olarak insan cesetleri üzerinde teşrih yaparak Avrupa tıbbında rönesansa yol açıyor (3) .

Burada şunu hatırlatmak yerinde olur ki; Selçuk Atabeyi Nureddin Zengi’nin 1154’de Şam’da tesis ettiği hastahanede tahsil eden meşhur İslam hekimi İbn-i Nefis’in, İbn-i Sina’nın Anatomisine şerh olarak yazdığı “ŞERH—İ TEŞRİHÜ’L— KANUN” isimli eserinde ilk olarak, Miguel Serveto ve Colombo’dan önce XIII. yüzyılda kanın akciğerlerde temizlendiğini tarif eder. İbn-i Nefis’in bu eserinin Madrit’teki Escorial kütüphanesinde olması ve İslam tababeti üzerine çalışan Migule Serveto’nun küçük kan dolaşımını bulurken bu eserden faydalanmış olması oldukça manalıdır (4) .

Katolik İspanya Kralı, Mursiye’yi zaptedince oradaki İslam alimi Muhammed bin Ahmed El-Mursiye’ye hürmet göstererek, ona orada bir medrese inşa ederek Hıristiyanlara tıp, matematik, felsefe, müzik dersi vermesini sağlamıştı (5) . Fransa’- da Montpellier’deki Tıp Fakültesi İslam üniversiteleri olan medreseler karakterinde idi Oxford ve Cambridge üniversitelerinde de İslam tesiri görülür. Avrupa üniversitelerinde verilen ilmi derecelerdeki İslam tesiri de bârizdir. Mesela; Baccalaureat Arapça, “Bi-hakka’l-rivaya” dan gelmektedir. Salerno ve diğer Avrupa üniversitesindeki doktora imtihanı da Selçuklu medrese ve hastahanelerindeki “icazet” ten alınmış olduğu aşikârdır.

Ebu’l Farac’ın “Muhtasarüd-düvel” adlı eserinden (s.477), Selçuk hekimlerinin Sicilya’ da hıristiyan kıralların nezdinde çalıştıklarını biliyoruz. Sultan Alaaddin’in hizmetinde bulunan Selçuk hekimi Yakubi sonradan Sicilya kralı Friedrich II von Hohenstaufen’in hizmetinde çalışmıştır.

XIII ve XIV. yüzyıllardaki Avrupa’ da Rönesans’ın başlangıcı ancak Haçlı seferlerinde Selçuklu’lardan gelen tesir ve bu tercüme merkezlerinde İslam eserlerinin tercümeleriyle açıklanabilir. XIII yüzyılda Paris ve Oxford üniversitelerinde ders okutmuş olan Roger Bacon tabii ilimler için Yunancanın yanısıra Arapçanın da lüzumlu olduğunu söyleyince Oxfordluları hiddetlendirmiş, “Bacon Müslüman oldu” diye sokaklarda gösteriler yapılmıştı.

Gene XIII. yüzyılın büyük Hıristiyan alimi Dominik tarikatından Albertus Magnus (1206—1280) ders verdiği kürsüye bazen, İslam alimlerinin kıyafetiyle çıkardı (6) . Anatominin kurucusu ve Avrupa’da tıpta rönesans açanların başında gelen Andereas Vesalius’un (XVI. asır) büyük bir zahmete katlanarak Arapçayı öğrenip er-Razi’nin El-Mansur için yazdığı tıbbi eserin IX. bölümünü Latinceye tercüme ederek neşretmesi, İbn-i Sina’nın kanununun 1500 senesine kadar Rönesansın asıl merkezi İtalya’da 16 defa basılması İslam tıbbının Avrupa rönesansına ne kadar tesir ettiğini gösterir (7) .

İspanya üzerinden de İslam hastahanelerinin Avrupa hastahanelerine tesiri büyük olmuştur. Hospital Saint—Elaise hastahanesindeki kubbe inşaat tekniği, Kurtuba’ daki Emeviler zamanında inşa edilen caminin mihrabı üzerindeki kubbenin bir kopyasıdır. Madrid’de Katolik İspanyol Prensesi Isabella’nın Latince hocası Beatriz de Galindo namına göre İslam mimarı Hasan (Malatina) hastahanesi 1499 tarihli vakfiyesine göre İslam mimarı Hasan (Maestra Hazan) tarafından inşa edilmiştir. Bu da İslam kültürünün hala xv. asır sonunda bile tesirinin ne derece büyük olduğunu gösteriyor.

Bütün bunlardan sonra, Avrupa’nın kör talihini değiştiren rönesans hareketinin İtalya’ da başlaması ve Avrupa’nın yeniden dirilişine ön ayak olması düşündürücüdür. Çünkü asırlardan beri, Endülüs Emevi Medreselerinde ders gören talebeler yurtlarına dönmüşler ve İtalya’nın fikir hayatına kısa zamanda hâkim olmuşlardır. Kuzey Afrika’dan ilerleyip İspanya’ya çıkan hilalin ucuyla, Anadolu’dan Viyana’ya uzanan hilalin ucu Avrupa üzerinde birleşseydi, dünyanın kaderi daha değişik olabilirdi! Fakat Avrupa, haçlı seferleri ve İspanya’ da kurulan Emevi devletiyle, Balkanlara yerleşen, oradan Viyana’ ya uzanan İslam Alemine çok şey borçludur. Avrupa tababetin yanında, sağlığın temeli olan temizliği de bizden öğrenmiştir.

İbrahim Akkurt

_________________

LİTERATÜR
1— Turan O.Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İst. 1969 sf: 223
2— Terzioğlu A. “Selçuk Haıtahaneleri ve Avrupa Kültürüne Tesirleri” T.T.K. yayn. XIX. seri, sayı 4, sf. 52–53.
3— Hunke Sigrid, “Allans Sonne Über Dem Abendland”, Stuttgart 1967
4— Görlitz W. “Wachter der Glaubigen, Hamburg 1936, sf. 118
5— y.a.g.e. sf.146
6— İbn-i Hacer, “Durarü’l Kâmine”, Haydarabad, 1348—1350 sf.375
7— Adıvar Adnan, “Osmanlı Türklerinde ilim”, İst.1970 sf.48